अँगेला मर्केल वैज्ञानिक आहेत. अनुभव घेणं, त्या अनुभवातून शक्यता लक्षात घेणं आणि त्या शक्यतांचा वापर करून पुढील निर्णय घेणं ही वैज्ञानिक कार्यपद्धती मर्केल यांच्या अंगी मुरली आहे. त्यामुळं अर्थव्यवस्था असो की राजकारण, मर्केल परिस्थितीचा अभ्यास करतात, शिकतात आणि त्यानंतर पुढली पावलं उचलतात.  अर्थव्यवस्था असो की राजकारण, मर्केल परिस्थितीचा अभ्यास करतात, शिकतात आणि त्यानंतर पुढली पावलं उचलतात. सभोवतालची परिस्थिती जशी असेल म्हणजे जसा अनुभव आला असेल त्यानुसार मर्केल धोरणं ठरवतात. त्यांच्या व्यक्तिमत्वाचा हा भाग त्यांना सत्तेचा खेळ करताना उपकारक ठरतो.

अँगेला मर्केल चवथ्यांदा जर्मनीच्या चॅन्सेलर झाल्या आहेत. गेल्या वर्षी झालेल्या विभागीय निवडणुकांमधे त्यांच्या ख्रिश्चन डेमॉक्रॅटिक पक्षाला (सीडीयु) बरीच कमी मतं पडली होती. त्यामुळं निवडणुक लढवायची की नाही अशा गोंधळात मर्केल होत्या. त्यांची शंका खरी होती कारण संसदेच्या निवडणुकीत त्यांच्या पक्षाची पंधरा ते वीस टक्के मतं कमी झाली आणि त्यांच्या सत्ताधारी संयुक्त मोर्चाचं बहुमतही गेलं.  हिटलरचा पाडाव झाल्यानंतर जर्मन संसदेत पहिल्यांदाच आल्टर्नेटिव फॉर जर्मनी या नाझीवादी पक्षानं १३ टक्के मतं आणि ८८ जागा मिळवून संसदेत प्रवेश केला.

युरोपीय समुदाय टिकवणं आणि सीरिया इत्यादी ठिकाणाहून येणाऱ्या स्थलांतरितांना भरपूर प्रमाणावर स्वीकारणं या दोन मुद्द्यांवर लोकमत अंगेला यांच्या विरोधात गेलं आहे. स्थलांतरितांवर जर्मनांचा राग दिसतो. पूर्व जर्मनीतल्या जर्मनांना त्यांचा विकास होत नाही आणि बाहेरुन आलेले मात्र सुखी होताहेत असं वाटतंय. बऱ्याच जर्मनांना युरोपीयन युनियनच्या नादी लागू नये आपला जर्मनी हाच देश बलवान करावा असं  वाटतंय.

लोकमताचा हा कल लक्षात घेऊन मर्केल यांनी स्थलांतरितांच्या संख्येवर नियंत्रण आणायची तयारी दाखवली आहे. सत्ता मिळाली खरी पण ती टिकवण्याचा प्रयत्न मर्केल यांनी सुरू केला आहे, विरोधकांना समजून घ्यायची तयारी त्यांनी दाखवलीय.

तीन कारकीर्दींमधे जर्मनीची अर्थव्यवस्था विकसित करणं आणि युरोपियन समुदाय संघटित करणं हे मर्केल यांच्या कारकीर्दीचं मुख्य सूत्र होतं. जर्मनीनं स्वतःचा खिसा मोकळा केला, त्याच बरोबर ग्रीस, इटाली इत्यादी देशांना आर्थिक शिस्त लावायचा प्रयत्न केला. हे धोरण कितपत यशस्वी झालं याबद्दल जर्मनी आणि युरोपमधे मतभेद आहेत. परंतू जर्मन अर्थव्यवस्था वेगानं विकसित होत राहिली, बेरोजगारी खूप कमी झाली, इन्फ्लेशन खूप आटोक्यात राहिलं हे त्यांच्या कारकीर्दीचं यश आहे.

या निमित्तानं मर्केल यांचं  व्यकिमत्व समजायला मदत होते.

अँगेला मर्केल प्रेस कॉन्फरन्समधे उभ्या होत्या. बुटक्या. फिकट बेज रंगाचं  अनाकर्षक जॅकेट.  एक पांढरं हेलमेट घातलंय असं वाटणारे डोक्यावरचे केस. संथपणे, एकाच लयीत, आवाजाचे कोणतेही चढउतार न करता, एकाच सुरात मर्केल पत्रकारांच्या प्रश्नांना उत्तरं देत होत्या.  एकाच पट्टीत, एकाच सुरात बोलत होत्या, कंटाळवाणं. सामान्यपणे त्यांचं म्हणणं पाच दहा मिनिटं ऐकलं की प्रेक्षकांना झोप येते. पण पत्रकारांना झोप येऊन चालणार नसतं, त्यांना काही तरी निश्चित असं हवं असतं. हेच जर मर्केल संसदेत बोलत असत्या तर संसदेतली अर्धी बाकं रिकामी झाली असती.

‘ तुमची खूप मतं विरोधकांनी खाल्लीत, तुम्ही अल्पसंख्य आहात मग सरकार कसं स्थापन करणार’

‘ तुमचा सहकारी सोशल डेमॉक्रॅट पक्ष तुम्हाला सोडून गेलाय, आता तुम्ही कोणाला बरोबर घेणार?’

‘ ज्यांच्याशी तुमचं भांडण आहे असे ग्रीन्स आणि फ्री डेमॉक्रॅट्स यांच्याशी तुम्ही जुळवून घेणार काय?’

‘ सत्ता  मिळवण्यासाठी तुम्ही इतर विरोधी पक्षातली माणसं फोडणार काय?’

असे प्रश्न राजकारणी माणसाला विचलित करतात, त्यांचं विचलित होणं त्यांच्या चेहऱ्यावरच्या आठ्या आणि त्रासावरून दिसतं.  राजकारणी चिडतात, उलट उत्तरं करतात, उत्तर द्यायला नकार देतात.

मर्केल एकदम शांत. कुठंही ठाम कमीटमेंट न देणारी निर्विकार  उत्तरं येतात. निर्विकार चेहरा.

दोनेक तास कॉन्फरन्स चालते. पत्रकारांना किंवा टीव्हीवर ही कॉन्फरन्स पहाणाऱ्यांना भविष्यात काय होणारे याचा काहीही पत्ता लागत नाही.

एका प्रश्नाला उत्तर देतांना मर्केल म्हणाल्या की २०१७ ची संसदेची निवडणूक लढवायची की नाही याबद्दल त्या साशंक होत्या. कारण आधी झालेल्या स्थानिक संसदांच्या निवडणुकीत त्यांच्या ख्रिश्चन डेमॉक्रॅट पक्षानं मार खाल्ला होता. पर्यायी जर्मनी या टोकगामी परतिरस्कारी ग्लोबलायझेशनला विरोध करणाऱ्या पक्षाला भरपूर मतं मिळाली होती. स्थलांतरीतांच्या संकटामुळं लोकक्षोभ वाढला होता आणि मर्केल यांची लोकप्रियता घसरत चालली होती.

मर्केल यांची पत्रकार परिषद झाल्यानंतर जर्मनीतले अभ्यासक तज्ञ प्राप्त परिस्थितीचं विश्लेषण करत होते. पर्यायी जर्मनीवादी (नाझीवादीही) हा उजव्या टोकाचा आणि सोशल डेमॉक्रॅट हा डाव्या टोकाचा पक्ष वाढले होते. मर्केल यांचा मध्यमार्गी ख्रिश्चन डेमॉक्रॅट हा पक्ष लोकांच्या नजरेतून उतरला होता. जर्मनीमधे लोकशाहीच धोक्यात आली होती, पुन्हा एकदा समाजवाद किंवा नाझीवाद जर्मनीत फोफावण्याची शक्यता निर्माण झाली होती.

परंतू मर्केल यांना या बदललेल्या वातावरणापेक्षा सत्ता टिकवून धरण्याची चिंता असावी. मर्केल नेहमी दाट धुक्यात कार चालवत असतात. समोर फक्त पाच फुटापर्यंतचंच दिसत असतं. त्या पलिकडं काय आहे याचा विचार करून कार चालवणं मूर्खपणाचं असतं. पहिले पाच फूट, नंतरचे पाच फूट, नंतरचे पाच फूट अशा रीतीनं त्यांची कार पुढं सरकरते. धुकं संपेपर्यंत.

मर्केल यांनी थेरटिकल केमेस्ट्रीत डॉक्टरेट केली आहे. प्रयोगाला सुरवात करताना रसायनं, मॉलिक्यूल्स वैज्ञानिकाला माहीत नसतात. प्रयोग करून  वैज्ञानिक निष्कर्ष काढतो. निष्कर्ष निघाल्यानंतरही भावनांत न गुंतता वैज्ञानिक सिद्ध झालेल्या गोष्टी अमलात आणण्याच्या मागं लागतो.  घटकांचं रासायनिक वागणं वैज्ञानिक कसोट्यांवर निरखायचं, त्यात विकार येऊ द्यायचे नाहीत, नंतर ज्या शक्यता दिसतात त्यावरून निर्णय घ्यायचा. नंतर तो निर्णय शेडी तुटो वा पारंबी मोडो या निर्धारानं अमलात आणायचा.  ही वैज्ञानिक शिस्त मर्केल यांच्या राजकारणातही दिसते. राजकारणात पडायचा निर्णय घेतल्यानंतर प्रत्येक वेळी त्यांनी राजकारण, प्रशासन, अर्थकारण याचा अभ्यास केला आणि त्यातून निघालेले निष्कर्ष त्या अमलात आणत राहिल्या.

१९७७ साली मर्केल यांच्याशी अँगेला यांचं लग्न झालं. लवकरच त्यांच्या लक्षात आलं की या माणसाशी आपलं जमणं शक्य नाही. १९८१ मधे त्या घटस्फोट देऊन मोकळ्या झाल्या.

१९९० साली त्या ख्रिश्चन डेमॉक्रॅट या पक्षात त्या दाखल झाल्या आणि लगोलग त्या संसदेतही दाखल झाल्या. निवडून आल्यावर त्यांनी आनंदोत्सव इवेंट वगैरे केला नाही, वाच्यता केली नाही. आपला आनंद किंवा दुःख सार्वजनिक करायची सवय त्याना नाही. गप्प रहाणं, शांतता, हे त्यांच्या व्यक्तिमत्वाचं एक महत्वाचं अंग आहे, म्हटलं तर ते हत्यारही आहे.

मर्केल त्यांचं अनाकर्षक असणं, अनाकर्षक बोलणं, शांत रहाणं  तत्कालीन पक्षाध्यक्ष आणि चॅन्सेलर हेलमुट कोल यांना आवडलं, उपयोगी पडलं. पुढाऱ्यांना अशी गप्प बसणारी माणसं आवडतात कारण ती आपले प्रतिस्पर्धी नाहीत असं त्यांना वाटतं. कोल मर्केलना ‘ मुलगी ‘ म्हणत, काहीसं उपहासानं, काहीसं त्या निरुपद्रवी आहेत असं दाखवत.

कोलनी मर्केलना एक अगदीच फालतू खात्याचं मंत्री केले. त्या खात्याच्या सचीवालाही वाटायचं की मर्केल एक फालतू बाई असून आपल्यामुळंच ती मंत्रीपद सांभाळू शकते. मर्केलनी पद घेतलं आणि काही तासातच त्या सचीवाला हाकलून दिलं. आपल्याला पाहिजे ती, आपल्या विश्वासातली माणसं निवडली.

कोलना वाटत होतं की आपण मर्केलसारख्या मुलीला नेमून आपला एक निरुपद्रवी अनुयायी तयार केलाय. पण वेळ आल्यावर मर्केल यांनी मुसंडी मारली. एका वर्तमानपत्रात लेख लिहून जगाला सांगितलं की कोल हे संदर्भहीन झाले आहेत, आम्हीच पक्ष पुढे नेणार आहोत. या लेखानं खळबळ उडाली, कोल यांना पक्षानं नेतृत्वातून रिटायर केलं. मर्केल पक्षाच्या अध्यक्ष झाल्या, चॅन्सेलरपदाच्या सत्ताशिडीवरच्या शेवटल्या पायरीवर त्या पोचल्या.

पदावरून दूर झाल्यावर एका समारंभात असताना त्यांच्या शेजारी बसलेल्या पत्रकारानं कोलना मर्केलबद्दलचं मत विचारलं. कोल म्हणाले ” मीच मर्केलला निवडलं. मी माझा खुनी निवडला. मीच माझ्या अस्तनीत साप ठेवला.”

२००५ साली संसदेची निवडणुक झाली. तेव्हां  सोशलिस्ट श्रोडर जर्मनीचे चॅन्सेलर होते.  एका ‘ मुलीनं ‘ कोल यांना दूर केलं म्हणजे त्यांचा पक्षच बावळट होता असं श्रोडर यांना वाटत असे. आपण स्मार्ट आहोत, आपल्याला दूर सारून ‘ मुलगी ‘ चॅन्सेलर होऊच शकत नाही असं ते म्हणत असत. ते मर्केलचे उल्लेख नेहमीच उपहासानं करत असत. एका पत्रकार परिषदेत मर्केलनी हुशारीनं   श्रोडरना सांगून टाकलं की ‘ त्यांचा पक्ष आता मागं पडलेला असल्यानं जर्मन जनता आता त्यांना सहन करणार नाहीये.’ श्रोडर यांचा पक्ष आणि मर्केल यांचा पक्ष सत्तेत जरी सहकारी असले तरी आपसात त्यांच्यात चढाओढ होतीच. त्याचा फायदा मर्केलनी घेतला. श्रोडर यांना हाकलण्यासाठी मर्केल यांच्या पक्षानं ‘ निरुपद्रवी मुलीला ‘ पाठिंबा दिला.

मर्केल यांची खेळी यशस्वी ठरली.पक्षातल्या इतरांना दूर सारून मर्केल चॅन्सेलर झाल्या. श्रोडर या कसलेल्या राजकारणी माणसाला सत्तेनं अव्हेरलं.  जर्मनीतली पहिली महिला चॅन्सेलर. पूर्व जर्मनीतून आलेली. दोन लग्न झालेली. सावत्र मुलं असलेली. जर्मनीतल्या कंझर्वेटिव समाजात हे मुद्दे माणसाला सत्तेपासून दूर ठेवतात.

अमेरिकेचे जर्मनीतले राजदूत जॉन कोर्नब्लुम यांनी मर्केल यांना जवळून पाहिलं होतं. कॉर्नब्लुम म्हणतात ” तुम्ही त्यांना आडवे गेल्यात तर मेलात. राजकारणात किती तरी दांडगे पुरुष त्यांना आडवे गेले आणि राजकारणातून फेकले गेले. ”

२००४ साली मर्केल यांच्या साठाव्या वाढदिवशी कंझर्वेटिव पुढारी मायकेल ग्लॉसनी पेपरात लिहिलं ” मर्केल एक जातीवंत शिकारी आहे. शिकार नेमकी केव्हां गाठायची ते तिला चांगलं कळतं. जेव्हां कोंबडा कोंबडीचा पाठलाग करत असतो तेव्हां तो बेसावध असतो हे मर्केलला माहित आहे. नेमक्या त्या क्षणांची वाट पाहून ती शिकार करते.”

चॅन्सेलरपदाच्या तीन कार्यकाळात मर्केल यांनी अनेक भूमिका बदलल्या. एकदा समलिंगी संबंधांना विरोध केला आणि नंतर पाठिंबा दिला. अणूऊर्जेला पाठिंबा दिला, विरोध केला. स्थलांतरीत हे जर्मन संस्कृतीला धोकादायक आहेत असं म्हटलं आणि नंतर त्यांनाच स्वीकारणारे कायदे केले. वेळ पाहून त्या निर्णय घेतात. अंतिम ध्येय सत्तेत टिकणं हेच असतं. त्यासाठी लागणारी चिकाटी त्यांच्यात आहे.

शेवटी राजकारण हा सत्तेचा खेळ तर आहे. त्या खेळात त्या वाकबगार आहेत.

।।