अशी पुस्तकांची दुकानं
पुस्तकांची दुकानं
।।
न्यू यॉर्कमधे ५९ व्या स्ट्रीटवर एक सहा मजली इमारत आहे. विटांची,
खूपच जुनी, विटांची. इमारतीच्या शेजारी आधुनीक गगनचुंबी इमारती आहेत. त्यांची दर्शनी
बाजू काचांनी मढवलेली. ही तुलनेनं बुटकी इमारत विटांची आणि जुन्या खिडक्यांची. या इमारतीत
तळाला एक बार आहे आणि एक लँपशेड्सचं दुकान आहे. या इमारतीत आर्गझी नावाचं जुन्या पुस्तकांचं
दुकान आहे. १९५३ मधे लू कोहेन या माणसानं ही इमारत विकत घेतली, त्यात हे दुकान उघडलं.
खूपच जुनी, विटांची. इमारतीच्या शेजारी आधुनीक गगनचुंबी इमारती आहेत. त्यांची दर्शनी
बाजू काचांनी मढवलेली. ही तुलनेनं बुटकी इमारत विटांची आणि जुन्या खिडक्यांची. या इमारतीत
तळाला एक बार आहे आणि एक लँपशेड्सचं दुकान आहे. या इमारतीत आर्गझी नावाचं जुन्या पुस्तकांचं
दुकान आहे. १९५३ मधे लू कोहेन या माणसानं ही इमारत विकत घेतली, त्यात हे दुकान उघडलं.
आर्गझीमधे जुनी,
दुर्मीळ, लेखकाची सही असलेली, देखणी, इत्यादी पुस्तकं आहेत. त्या बरोबर नकाशे, चित्रांचे
प्रिंटस इत्यादी गोष्टीही आहेत.
दुर्मीळ, लेखकाची सही असलेली, देखणी, इत्यादी पुस्तकं आहेत. त्या बरोबर नकाशे, चित्रांचे
प्रिंटस इत्यादी गोष्टीही आहेत.
बिल क्लिंटन दर वर्षी
ख्रिसमसमधे या दुकानात येतात आणि आपल्या मित्र-नातेवाईकांसाठी किमती भेटवस्तू-पुस्तकं
खरेदी करतात. लू कोहेनच्या तीन मुली हे दुकान चालवतात. लू आता म्हातारा झालाय. पुस्तकं
खरेदीपासून सर्व गोष्टी या मुली सांभाळतात. या मुलींची वयंही सत्तरी ओलांडून गेली आहेत.
ख्रिसमसमधे या दुकानात येतात आणि आपल्या मित्र-नातेवाईकांसाठी किमती भेटवस्तू-पुस्तकं
खरेदी करतात. लू कोहेनच्या तीन मुली हे दुकान चालवतात. लू आता म्हातारा झालाय. पुस्तकं
खरेदीपासून सर्व गोष्टी या मुली सांभाळतात. या मुलींची वयंही सत्तरी ओलांडून गेली आहेत.
या दुकानाला १९२५
पासूनचा इतिहास आहे. आधीचं दुकान सदतिसाव्या स्ट्रीटवर होतं.
पासूनचा इतिहास आहे. आधीचं दुकान सदतिसाव्या स्ट्रीटवर होतं.
कोहेनला एके दिवशी
एका डॉक्टरचा फोन आला. डॉक्टरनं घर बदललं होतं, जुन्या घरातील पुस्तकं त्याला काढायची
होती. कोहेन त्या घरी पोचला. घरात जमिनीपासून तक्तपोशीपर्यंत पुस्तकांचे ढीग रचलेले
होते. जिन्यांच्या पायऱ्याही पुस्तकानंच भरलेल्या होत्या. डॉक्टरला पुस्तकाचा नाद.
पुस्तकं येवढी झाली की त्यालाच घरात रहायला जागा शिल्लक राहिली नाही. म्हणून तो दुसऱ्या
जागी रहायला गेला.
एका डॉक्टरचा फोन आला. डॉक्टरनं घर बदललं होतं, जुन्या घरातील पुस्तकं त्याला काढायची
होती. कोहेन त्या घरी पोचला. घरात जमिनीपासून तक्तपोशीपर्यंत पुस्तकांचे ढीग रचलेले
होते. जिन्यांच्या पायऱ्याही पुस्तकानंच भरलेल्या होत्या. डॉक्टरला पुस्तकाचा नाद.
पुस्तकं येवढी झाली की त्यालाच घरात रहायला जागा शिल्लक राहिली नाही. म्हणून तो दुसऱ्या
जागी रहायला गेला.
कोहेननं पुस्तकांची
संख्या पाहिली, चक्रावला. किती पैसे सांगावेत ते कळेना. काही तरी अगदीच फालतू रक्कम
सांगितली. कोहेनला वाटलं होतं की डॉक्टर रदबदली सुरु करेल मग वाढवून द्यावी लागेल.
पण डॉक्टर लगेच तयार झाला. डॉक्टरनं अट घातली की सगळीच्या सगळी पुस्तकं घेतली पाहिजेत.
कोहेन दररोज पुस्तकं चाळत असे, योग्य पुस्तकं गाडीनं घरी आणे आणि नको असलेली पुस्तकं
फेकून देत असे. पुस्तकांची संख्या येवढी होती असं करत बसता तर कोहेनला कित्येक महिने
लागले असते. डॉक्टरला तर ते घर महिन्याभरात खाली करायचं होतं, विकून टाकायचं होतं.
मग कोहेननं ते घरंच विकत घेतलं. सावकाशीनं पुस्तकांची छाननी झाल्यानंतर ते घर विकून
टाकलं.
संख्या पाहिली, चक्रावला. किती पैसे सांगावेत ते कळेना. काही तरी अगदीच फालतू रक्कम
सांगितली. कोहेनला वाटलं होतं की डॉक्टर रदबदली सुरु करेल मग वाढवून द्यावी लागेल.
पण डॉक्टर लगेच तयार झाला. डॉक्टरनं अट घातली की सगळीच्या सगळी पुस्तकं घेतली पाहिजेत.
कोहेन दररोज पुस्तकं चाळत असे, योग्य पुस्तकं गाडीनं घरी आणे आणि नको असलेली पुस्तकं
फेकून देत असे. पुस्तकांची संख्या येवढी होती असं करत बसता तर कोहेनला कित्येक महिने
लागले असते. डॉक्टरला तर ते घर महिन्याभरात खाली करायचं होतं, विकून टाकायचं होतं.
मग कोहेननं ते घरंच विकत घेतलं. सावकाशीनं पुस्तकांची छाननी झाल्यानंतर ते घर विकून
टाकलं.
एकदा एका माणसाच्या
घरी कोहेन पोचला. तिथं दुसरा पुस्तक विक्रेता आधीच पोचला होता. दुसऱ्या विक्रेत्यानं
सांगितलं की कोहेन देईल त्यापेक्षा जास्त पैसे तो देईल. कोहेननं ते ऐकलं. विकणाऱ्याच्या
कानात तो म्हणाला ‘ तो देईल त्या पेक्षा जास्त पैसे मी द्यायला तयार आहे.’ कोहेनला
पुस्तकं मिळाली.
घरी कोहेन पोचला. तिथं दुसरा पुस्तक विक्रेता आधीच पोचला होता. दुसऱ्या विक्रेत्यानं
सांगितलं की कोहेन देईल त्यापेक्षा जास्त पैसे तो देईल. कोहेननं ते ऐकलं. विकणाऱ्याच्या
कानात तो म्हणाला ‘ तो देईल त्या पेक्षा जास्त पैसे मी द्यायला तयार आहे.’ कोहेनला
पुस्तकं मिळाली.
कोहेनची परंपरा मुली
चालवत आहेत.
चालवत आहेत.
एका बहिणीला फोन
आला. एक नर्तिका मरण पावली होती, तिचं घर खाली करायचं होतं, त्यात पुस्तकं होती. आर्गझीबद्दल
न्यू यॉर्कच्या लोकांना माहित असल्यानं असं काही घडलं की आर्गझीला फोन येतात. बहीण
पोचली. तिनं पुस्तकांवर नजर टाकली. तिच्या लक्षात आलं की बहुतेक पुस्तकं बंडल आहेत.
‘ हे पहा. मी मला पाहिजेत ती दहा पंधरा पुस्तकं नेईन, त्याचे १५० डॉलर देईन. जमले?
‘ डील झाला. बहिणीनं पुस्तकं कॅरीबॅगमधून नेली. त्यात लिओनार्दो दा विंचीनं काढलेल्या
चित्रांचं एक पुस्तक होतं. त्याची किमत सहज चार पाच हजार डॉलर होऊ शकत होती.
आला. एक नर्तिका मरण पावली होती, तिचं घर खाली करायचं होतं, त्यात पुस्तकं होती. आर्गझीबद्दल
न्यू यॉर्कच्या लोकांना माहित असल्यानं असं काही घडलं की आर्गझीला फोन येतात. बहीण
पोचली. तिनं पुस्तकांवर नजर टाकली. तिच्या लक्षात आलं की बहुतेक पुस्तकं बंडल आहेत.
‘ हे पहा. मी मला पाहिजेत ती दहा पंधरा पुस्तकं नेईन, त्याचे १५० डॉलर देईन. जमले?
‘ डील झाला. बहिणीनं पुस्तकं कॅरीबॅगमधून नेली. त्यात लिओनार्दो दा विंचीनं काढलेल्या
चित्रांचं एक पुस्तक होतं. त्याची किमत सहज चार पाच हजार डॉलर होऊ शकत होती.
फोन येतात. एकाद्या
ठिकाणी सहा हजार पुस्तकांचं भांडार असतं. बहिणी ते गोळा करतात. नंतर त्याचं वर्गीकरण
करतात. त्यात दुर्मिळ पुस्तक, लेखकाची सही असलेली पुस्तकं, पहिल्या आवृत्तीची पुस्तकं
असं वर्गीकरण करून त्यांच्या किमती ठरवल्या जातात. कोणत्या लेखकाला किती किमत आहे यावरून
त्या त्या पुस्तकांची किमत ठरत असते. १०० डॉलर, १० डॉलर, ५ डॉलर अशी चिठ्‌या चिकटवून
पुस्तकं दुसऱ्या, तिसऱ्या मजल्यावर पाठवली जातात. काही पुस्तकं एक डॉलरला काढली जातात.
एका खोक्यात भरून ती पहिल्या मजल्यावर ठेवतात.
ठिकाणी सहा हजार पुस्तकांचं भांडार असतं. बहिणी ते गोळा करतात. नंतर त्याचं वर्गीकरण
करतात. त्यात दुर्मिळ पुस्तक, लेखकाची सही असलेली पुस्तकं, पहिल्या आवृत्तीची पुस्तकं
असं वर्गीकरण करून त्यांच्या किमती ठरवल्या जातात. कोणत्या लेखकाला किती किमत आहे यावरून
त्या त्या पुस्तकांची किमत ठरत असते. १०० डॉलर, १० डॉलर, ५ डॉलर अशी चिठ्‌या चिकटवून
पुस्तकं दुसऱ्या, तिसऱ्या मजल्यावर पाठवली जातात. काही पुस्तकं एक डॉलरला काढली जातात.
एका खोक्यात भरून ती पहिल्या मजल्यावर ठेवतात.
मुद्दा वर्गीकरण
आणि लेबलं लावण्याचा. एकदा गंमत झाली. संध्याकाळी दिवसाचा हिशोब करत असताना जे एम कोट्झी
या कादंबरीकाराची सही असलेलं पुस्तक एका माणसानं केवळ एका डॉलरला नेलं होतं. बहिणी
अतीव दुःखी झाल्या. कारण त्या पुस्तकाची किमत किमान ४०० डॉलर होती. चुकीचं लेबल लावल्याचा
प्रताप. पण तशी चूक आयन रँडच्या दी फाऊंटनहेड या कादंबरीच्या लेखिकेच्या सहीच्या पुस्तकाबाबत
झालेली नाही. ते पुस्तक बाजूला ठेवलंय, खरेदीदार येईल तेव्हां त्याचा खिसा आणि जरूर
पाहून त्या पुस्तकाची किमत ठरेल. जेम्स जॉईसच्या युलिसिस या जागतीक साहित्यात महान
मानल्या गेलेल्या महाकाय कादंबरीची पहिली आवृत्ती अगदी मोजक्या प्रतींची होती. त्यातली
एक प्रत आर्गझीकडं आहे. या पुस्तकाची किमत ६५ हजार डॉलर ठरवलेली आहे. खरेदीदारही नक्कीच
भेटतात. एक झेक श्रीमंत माणूस एकदा आर्गझीमधे
आला. त्यानं पाच दुर्मीळ पुस्तकं भेट देण्यासाठी घेतली आणि त्यासाठी ११ हजार डॉलर मोजले.
आणि लेबलं लावण्याचा. एकदा गंमत झाली. संध्याकाळी दिवसाचा हिशोब करत असताना जे एम कोट्झी
या कादंबरीकाराची सही असलेलं पुस्तक एका माणसानं केवळ एका डॉलरला नेलं होतं. बहिणी
अतीव दुःखी झाल्या. कारण त्या पुस्तकाची किमत किमान ४०० डॉलर होती. चुकीचं लेबल लावल्याचा
प्रताप. पण तशी चूक आयन रँडच्या दी फाऊंटनहेड या कादंबरीच्या लेखिकेच्या सहीच्या पुस्तकाबाबत
झालेली नाही. ते पुस्तक बाजूला ठेवलंय, खरेदीदार येईल तेव्हां त्याचा खिसा आणि जरूर
पाहून त्या पुस्तकाची किमत ठरेल. जेम्स जॉईसच्या युलिसिस या जागतीक साहित्यात महान
मानल्या गेलेल्या महाकाय कादंबरीची पहिली आवृत्ती अगदी मोजक्या प्रतींची होती. त्यातली
एक प्रत आर्गझीकडं आहे. या पुस्तकाची किमत ६५ हजार डॉलर ठरवलेली आहे. खरेदीदारही नक्कीच
भेटतात. एक झेक श्रीमंत माणूस एकदा आर्गझीमधे
आला. त्यानं पाच दुर्मीळ पुस्तकं भेट देण्यासाठी घेतली आणि त्यासाठी ११ हजार डॉलर मोजले.
खरेदीदारांच्या गरजा
आर्गझीला समजतात. काही लोकांना घरातली कपाटं सजवण्यासाठी पुस्तकं लागतात. अशा पुस्तकांचं
बाईंडिंग चामड्याचं असतं, त्यावर छान एंबॉसिंग केलेलं असतं. आत मजकुर कसा असतो याला
महत्व नसतं. आर्गझीच्या बहिणी अशीही पुस्तकं जमवतात. अलिकडं एक फॅशन होती की घरात पांढऱ्या
कव्हरचीच पुस्तकं साचवायची. आर्गझीनं तशी पुस्तकं विकली. न्यू यॉर्कमधे एक माणूस असाही
होता जो केवळ फाटकी, शिवण उसवलेली, कुरतडलेली पुस्तकं गोळा करत असे. आतला मजकूर, लेखकाचं
महत्व, दुर्मिळ असणं या गोष्टी त्याला महत्वाच्या नाहीत. तर त्याच्यासाठी अशी खराब
झालेली पुस्तकंही आर्गझी गोळा करतं आणि बेश किमतीला विकतं.
आर्गझीला समजतात. काही लोकांना घरातली कपाटं सजवण्यासाठी पुस्तकं लागतात. अशा पुस्तकांचं
बाईंडिंग चामड्याचं असतं, त्यावर छान एंबॉसिंग केलेलं असतं. आत मजकुर कसा असतो याला
महत्व नसतं. आर्गझीच्या बहिणी अशीही पुस्तकं जमवतात. अलिकडं एक फॅशन होती की घरात पांढऱ्या
कव्हरचीच पुस्तकं साचवायची. आर्गझीनं तशी पुस्तकं विकली. न्यू यॉर्कमधे एक माणूस असाही
होता जो केवळ फाटकी, शिवण उसवलेली, कुरतडलेली पुस्तकं गोळा करत असे. आतला मजकूर, लेखकाचं
महत्व, दुर्मिळ असणं या गोष्टी त्याला महत्वाच्या नाहीत. तर त्याच्यासाठी अशी खराब
झालेली पुस्तकंही आर्गझी गोळा करतं आणि बेश किमतीला विकतं.
न्यू यॉर्कमधलीच
एक गोष्ट.
एक गोष्ट.
एक झांगड माणूस.
जगण्यासाठी पैसे मिळाले, न मिळाले तरी आपल्या धुंदीत जगतो. एका जुनाट घरात, कमी भाडं
असल्यानं रहात होता. त्या घरात एक शब्दकोष होता. दोनेक फूट उंचीचा आणि कित्येक किलो वजनाचा. काही हजार
पानं. कंटाळा आला आणि खिशात पैसे नसले की हा माणूस शब्दकोष चाळत असे. एके दिवशी या
माणसाच्या खिशात पाव डॉलरही उरला नव्हता. नोकरी मिळण्याची शक्यता नव्हती, आणि करण्याची
इच्छाही नव्हती. त्याला वाटलं की हा शब्दकोष विकावा.
जगण्यासाठी पैसे मिळाले, न मिळाले तरी आपल्या धुंदीत जगतो. एका जुनाट घरात, कमी भाडं
असल्यानं रहात होता. त्या घरात एक शब्दकोष होता. दोनेक फूट उंचीचा आणि कित्येक किलो वजनाचा. काही हजार
पानं. कंटाळा आला आणि खिशात पैसे नसले की हा माणूस शब्दकोष चाळत असे. एके दिवशी या
माणसाच्या खिशात पाव डॉलरही उरला नव्हता. नोकरी मिळण्याची शक्यता नव्हती, आणि करण्याची
इच्छाही नव्हती. त्याला वाटलं की हा शब्दकोष विकावा.
कोषाचं ओझं डोक्यावर
घेऊन हे ध्यान जुन्या पुस्तकाच्या दुकानात लंगडत लंगडत पोचलं. आर्गझीच्या आसपासचंच
दुकान असणार. या विभागात अशी अनेक दुकानं आहेत.
दुकानदारानं या घ्यानाकडं पाहिलं. म्हणाला पन्नास डॉलर देईन. या घ्यानाची कल्पना होती
की कोषाला चारपाचशे डॉलर तरी मिळावे, म्हणजे दोन महिने आरामात जातील. पण दुकानदार पक्का
धंदेवाला. या घ्यानाची परिस्थितीत आणि निकड लक्षात घेऊन तो पन्नास डॉलरवर पक्का राहिला.
हे ध्यानही दोन दिवसांचा प्रश्न सुटला असं म्हणत पैसे घेऊन मोकळं झालं.
घेऊन हे ध्यान जुन्या पुस्तकाच्या दुकानात लंगडत लंगडत पोचलं. आर्गझीच्या आसपासचंच
दुकान असणार. या विभागात अशी अनेक दुकानं आहेत.
दुकानदारानं या घ्यानाकडं पाहिलं. म्हणाला पन्नास डॉलर देईन. या घ्यानाची कल्पना होती
की कोषाला चारपाचशे डॉलर तरी मिळावे, म्हणजे दोन महिने आरामात जातील. पण दुकानदार पक्का
धंदेवाला. या घ्यानाची परिस्थितीत आणि निकड लक्षात घेऊन तो पन्नास डॉलरवर पक्का राहिला.
हे ध्यानही दोन दिवसांचा प्रश्न सुटला असं म्हणत पैसे घेऊन मोकळं झालं.
नंतर तो कोष सहज हजार दोन हजार डॉलरला विकला गेला असेल.
००
आल्बर्टाईन.
न्यू यॉर्कमधलं नव्या
पुस्तकांच दुकान.
पुस्तकांच दुकान.
पाचव्या अॅव्हेन्यूवरच्या पायने व्हिटनी मॅन्शनवरचं तीन मजली पुस्तकांचं दुकान.
भव्य दरवाजातून प्रवेश
करतानाच आपण एका शैलीदार अशा मागल्या शतकातल्या दुकानात प्रवेश करतोय हे लक्षात येतं.
भव्य दरवाजा. ऊंचच उंच आणि रूंद. आत प्रवेश करतानाच दारात एक पुतळा आपलं स्वागत करतो.
हा पुतळा मायकेल अँजेलोन तयार केलेल्या विख्यात यंग आर्चर या पुतळ्याची प्रतिकृती आहे. मुळ पुतळा याच वास्तूत होता. पण तेव्हां म्हणजे
२०१० पर्यंत इमारतीतल्या लोकांना माहित नव्हतं की तो पुतळा मुळ, मायकेलअँजेलोनं बनवलेला
अमेरिकेतला एकमेव पुतळा आहे. हे कळल्यावर तो पुतळा म्युझियममधे हलवण्यात आला आणि त्याच्या
जागी पुतळ्याची ही हुबेहुब प्रतिकृती बसवण्यात आली.
करतानाच आपण एका शैलीदार अशा मागल्या शतकातल्या दुकानात प्रवेश करतोय हे लक्षात येतं.
भव्य दरवाजा. ऊंचच उंच आणि रूंद. आत प्रवेश करतानाच दारात एक पुतळा आपलं स्वागत करतो.
हा पुतळा मायकेल अँजेलोन तयार केलेल्या विख्यात यंग आर्चर या पुतळ्याची प्रतिकृती आहे. मुळ पुतळा याच वास्तूत होता. पण तेव्हां म्हणजे
२०१० पर्यंत इमारतीतल्या लोकांना माहित नव्हतं की तो पुतळा मुळ, मायकेलअँजेलोनं बनवलेला
अमेरिकेतला एकमेव पुतळा आहे. हे कळल्यावर तो पुतळा म्युझियममधे हलवण्यात आला आणि त्याच्या
जागी पुतळ्याची ही हुबेहुब प्रतिकृती बसवण्यात आली.
पुस्तकांचं दुकान
आहे फ्रेंच सरकारच्या सांस्कृतीक खात्याच्या मालकीचं. दुकानात १४ हजार निवडक पुस्तकं
आहेत. अमेरिकन आणि फ्रेंच. दोन्ही भाषांतली अभिजात साहित्यातली आणि वैचारिक साहित्यातली
पुस्तकं आहेतच. अमेरिकन आणि बाहेरून अमेरिकेत आलेल्या लोकांना फ्रेंच साहित्याची आणि
अमेरिकन साहित्याची माहिती मिळावी असा या दुकानाचा हेतू आहे. फ्रेंच अमेरिकन संबंधांचीही
जाणीव लोकांना करून देणं असाही दुकानाचा हेतू आहे. अमेरिका जेव्हां ब्रिटिशांच्या जोखडातून
मुक्त झाली तेव्हां ती मुक्ती साजरी करण्यासाठी फ्रेंच आर्किटेक्टनं तयार केलेला स्वातंत्र्य
देवतेचा पुतळा अमेरिकेला भेट देण्यात आला. बोटीवरून आणून तो पुतळा न्यू यॉर्कच्या समुद्रात
बसवण्यात आला होता. आल्बर्टाइन दुकानातले अनेक पुतळे, फर्निचरही फ्रान्समधेच तयार केलं
असून स्वातंत्र्य देवतेसारखंच बोटीतून आणलेलं आहे.
आहे फ्रेंच सरकारच्या सांस्कृतीक खात्याच्या मालकीचं. दुकानात १४ हजार निवडक पुस्तकं
आहेत. अमेरिकन आणि फ्रेंच. दोन्ही भाषांतली अभिजात साहित्यातली आणि वैचारिक साहित्यातली
पुस्तकं आहेतच. अमेरिकन आणि बाहेरून अमेरिकेत आलेल्या लोकांना फ्रेंच साहित्याची आणि
अमेरिकन साहित्याची माहिती मिळावी असा या दुकानाचा हेतू आहे. फ्रेंच अमेरिकन संबंधांचीही
जाणीव लोकांना करून देणं असाही दुकानाचा हेतू आहे. अमेरिका जेव्हां ब्रिटिशांच्या जोखडातून
मुक्त झाली तेव्हां ती मुक्ती साजरी करण्यासाठी फ्रेंच आर्किटेक्टनं तयार केलेला स्वातंत्र्य
देवतेचा पुतळा अमेरिकेला भेट देण्यात आला. बोटीवरून आणून तो पुतळा न्यू यॉर्कच्या समुद्रात
बसवण्यात आला होता. आल्बर्टाइन दुकानातले अनेक पुतळे, फर्निचरही फ्रान्समधेच तयार केलं
असून स्वातंत्र्य देवतेसारखंच बोटीतून आणलेलं आहे.
पुस्तकांवर कमीशन,
सूट दिली जात नाही. किमती पक्क्या असतात, वाटाघाटीला वाव नाही. कुठल्याही पुस्तकाच्या
किमतीत पाच टक्क्यापेक्षा अधिक सूट देता येत नाही असा फ्रेंच कायदा आहे. प्रकाशक आणि
विक्रेते यांच्या भल्यासाठी सरकारनं असा नियम केला आहे. पुस्तकाची एक किमत असते. वाचकांनी
ती मोजायला हवी, ज्ञान स्वस्तात मिळत नसतं.
सूट दिली जात नाही. किमती पक्क्या असतात, वाटाघाटीला वाव नाही. कुठल्याही पुस्तकाच्या
किमतीत पाच टक्क्यापेक्षा अधिक सूट देता येत नाही असा फ्रेंच कायदा आहे. प्रकाशक आणि
विक्रेते यांच्या भल्यासाठी सरकारनं असा नियम केला आहे. पुस्तकाची एक किमत असते. वाचकांनी
ती मोजायला हवी, ज्ञान स्वस्तात मिळत नसतं.
दुकान सुरू होण्याचीही
एक गोष्ट आहे.
एक गोष्ट आहे.
मुळात आल्बर्टाईन
हे पुस्तकाचं दुकान नव्हतं. ही इमारत म्हणजे पायने व्हिटनी मॅन्शन १९०२ साली स्टँडर्ड
ऑईल या कंपनीचा धनिक खजिनदार ऑलिव्हर पायने यानं बांधली. हौसेनं. इटालियन शैलीत. फ्रेंच
सरकारच्या सांस्कृतिक खात्याला ही इमारत तिच्या शैलीमुळं आवडली. सरकारनं तिथं कचेरी
उघडली. १९५५ साली. ऊंचच उंच छत. प्रचंड आकाराची दालनं. लाकडाचं पॅनेलिंग. छतावर इटालियन,
जर्मन शैलीतली चित्रं. जागोजागी पुतळे ठेवण्यासाठी आणि पेंटिंग लावण्यासाठी मोकळ्या
सोडलेल्या जागा.
हे पुस्तकाचं दुकान नव्हतं. ही इमारत म्हणजे पायने व्हिटनी मॅन्शन १९०२ साली स्टँडर्ड
ऑईल या कंपनीचा धनिक खजिनदार ऑलिव्हर पायने यानं बांधली. हौसेनं. इटालियन शैलीत. फ्रेंच
सरकारच्या सांस्कृतिक खात्याला ही इमारत तिच्या शैलीमुळं आवडली. सरकारनं तिथं कचेरी
उघडली. १९५५ साली. ऊंचच उंच छत. प्रचंड आकाराची दालनं. लाकडाचं पॅनेलिंग. छतावर इटालियन,
जर्मन शैलीतली चित्रं. जागोजागी पुतळे ठेवण्यासाठी आणि पेंटिंग लावण्यासाठी मोकळ्या
सोडलेल्या जागा.
२००९ मधे सांस्कृतिक
एबल लँझॅक विभागाचा प्रमुख म्हणून या न्यू यॉर्कमधे आला. एबल म्हणजे मजेशीर प्रकरण.
या गड्याला कादंबरीकार व्हायचं होतं, लिहिण्यावरच जगायचं होतं. पण जमेना. पोटापाण्यासाठी
त्यानं फ्रेंच परदेश खात्यात नोकरी धरली. परदेश मंत्र्याची भाषणं लिहिणं हे त्याचं
काम. आपली लिखाणाची हौस त्याला भागवायला मिळाली. भाषणं लिहिता लिहिता एबल सांस्कृतीक
खात्यात रमला. आणि त्यानं खरंच एक कादंबरीही लिहिली. अमरिका आणि दोस्त देशांनी इराकवर
केलेलं आक्रमण हा कादंबरीचा विषय. कादंबरी कसली इराकवरच्या आक्रमणाचं रिपोर्टिंग केल्यासारखीच
कादंबरी होती. फ्रेंच आणि इंग्रजी भाषेत ती प्रसिद्ध झाली.
एबल लँझॅक विभागाचा प्रमुख म्हणून या न्यू यॉर्कमधे आला. एबल म्हणजे मजेशीर प्रकरण.
या गड्याला कादंबरीकार व्हायचं होतं, लिहिण्यावरच जगायचं होतं. पण जमेना. पोटापाण्यासाठी
त्यानं फ्रेंच परदेश खात्यात नोकरी धरली. परदेश मंत्र्याची भाषणं लिहिणं हे त्याचं
काम. आपली लिखाणाची हौस त्याला भागवायला मिळाली. भाषणं लिहिता लिहिता एबल सांस्कृतीक
खात्यात रमला. आणि त्यानं खरंच एक कादंबरीही लिहिली. अमरिका आणि दोस्त देशांनी इराकवर
केलेलं आक्रमण हा कादंबरीचा विषय. कादंबरी कसली इराकवरच्या आक्रमणाचं रिपोर्टिंग केल्यासारखीच
कादंबरी होती. फ्रेंच आणि इंग्रजी भाषेत ती प्रसिद्ध झाली.
गडी न्यू यॉर्कमधल्या सांस्कृतीक कार्यालयात पोचला.
एबल पक्का फ्रेंच माणूस. त्याला फ्रान्स, माद्रिद इत्यादि कुठल्याही युरोपिय ठिकाणच्या
वातावरणाची सवय. कॅफे. फूटपाथवर. एकाद्या इमारतीत. कुठंही. शांत. तिथं कॉफी घेत, पेस्ट्री
खात तासन तास गप्पा करायच्या, पुस्तकांवर चर्चा करायची. फ्रेंच लेखक याच वातावरणात विकसतात. एबल न्यू यॉर्कमधे
दुःखी झाला. मॅडिसन अॅव्हेन्यू असो नाही तर टाइम्स अॅव्हेन्यू. सगळीकडं गजबजाट. निवांतपणा
नाही. पायने अॅव्हेन्यूतली उंच छतं आणि शांत वातावरण त्याला फ्रेंच असल्यासारखं वाटलं.
त्यानं ठरवलं की या वास्तूतच पुस्तकालय उभारायचं, निवांतपणे वाचता येईल, हलक्या आवाजात
चर्चा करता येईल असं. पुस्तकाचं दुकान आणि कॅफे. त्यानं मनावर घेतलं. वास्तुविशारदांची
चर्चा केली. डिझाईन केलं.पुस्तकं तर असतीलच पण वातावरण धीरगंभीर, एकोणिसाव्या शतकाची
आठवण देणारं असावं. फ्रेंच आणि अमेरिकन नेते आणि साहित्य कारांचे अर्धपुतळे फ्रेंच
शिल्पकारांकडून करून घ्यायचे आणि पुस्तकालयात जागोजागी ठेवायचे. ५ कोटी डॉलर खर्च येणार होता. येवढे पैसे फ्रेंच सरकारकडं नव्हते. म्हणजे असं
की इतके पैसे पुस्तकालयावर खर्च करायची सरकारची तयारी नसावी. एबलनं फ्रेंच धनिक, प्रकाशक,
उद्योगींकडून पैसे गोळा केले.
एबल पक्का फ्रेंच माणूस. त्याला फ्रान्स, माद्रिद इत्यादि कुठल्याही युरोपिय ठिकाणच्या
वातावरणाची सवय. कॅफे. फूटपाथवर. एकाद्या इमारतीत. कुठंही. शांत. तिथं कॉफी घेत, पेस्ट्री
खात तासन तास गप्पा करायच्या, पुस्तकांवर चर्चा करायची. फ्रेंच लेखक याच वातावरणात विकसतात. एबल न्यू यॉर्कमधे
दुःखी झाला. मॅडिसन अॅव्हेन्यू असो नाही तर टाइम्स अॅव्हेन्यू. सगळीकडं गजबजाट. निवांतपणा
नाही. पायने अॅव्हेन्यूतली उंच छतं आणि शांत वातावरण त्याला फ्रेंच असल्यासारखं वाटलं.
त्यानं ठरवलं की या वास्तूतच पुस्तकालय उभारायचं, निवांतपणे वाचता येईल, हलक्या आवाजात
चर्चा करता येईल असं. पुस्तकाचं दुकान आणि कॅफे. त्यानं मनावर घेतलं. वास्तुविशारदांची
चर्चा केली. डिझाईन केलं.पुस्तकं तर असतीलच पण वातावरण धीरगंभीर, एकोणिसाव्या शतकाची
आठवण देणारं असावं. फ्रेंच आणि अमेरिकन नेते आणि साहित्य कारांचे अर्धपुतळे फ्रेंच
शिल्पकारांकडून करून घ्यायचे आणि पुस्तकालयात जागोजागी ठेवायचे. ५ कोटी डॉलर खर्च येणार होता. येवढे पैसे फ्रेंच सरकारकडं नव्हते. म्हणजे असं
की इतके पैसे पुस्तकालयावर खर्च करायची सरकारची तयारी नसावी. एबलनं फ्रेंच धनिक, प्रकाशक,
उद्योगींकडून पैसे गोळा केले.
इमारतीचं इटालियन
स्वरूप कायम ठेवून त्यात सुधारणा सुरु झाल्या. अठराव्या आणि एकोणिसाव्या शतकातल्या
फ्रेंच शैलीतली कपाटं, टेबलं आणि कोच तयार झाले. लेदरनं मढवलेले कोच. त्या काळाला शोभतील अशी झुंबरं छतावर लटकली. लेखक, विचारवंतांचे
अर्धपुतळे इमारतीत पोचले. चौथरे आणि कोनाडे योजलेले होते. त्या त्या ठिकाणी पुतळे विसावले.
वॉशिंग्टन, टॉकविल, देकार्त, मोलियर, वोल्तेर…. एकाच शिपमेंटनं न्यू यॉर्कला पोचले.
स्वरूप कायम ठेवून त्यात सुधारणा सुरु झाल्या. अठराव्या आणि एकोणिसाव्या शतकातल्या
फ्रेंच शैलीतली कपाटं, टेबलं आणि कोच तयार झाले. लेदरनं मढवलेले कोच. त्या काळाला शोभतील अशी झुंबरं छतावर लटकली. लेखक, विचारवंतांचे
अर्धपुतळे इमारतीत पोचले. चौथरे आणि कोनाडे योजलेले होते. त्या त्या ठिकाणी पुतळे विसावले.
वॉशिंग्टन, टॉकविल, देकार्त, मोलियर, वोल्तेर…. एकाच शिपमेंटनं न्यू यॉर्कला पोचले.
पेट्या उघडल्या.
साधारणपणे एकाच आकाराचे पुतळे. एक पुतळा बराच
मोठा. योजलेल्या स्पेसेसमधे हा पुतळा बसण्यासारखा नव्हता. मग काय करायचं? त्याला रेस्ट
रूममधे ठेवलं. आपण ज्याला टॉयलेट म्हणतो त्याला अमेरिकन रेस्ट रूम म्हणतात. तो पुतळा
होता कादंबरीकार बाल्झॅकचा. बाल्झॅक म्हणजे विचारूच नका. मोठ्ठाच्या मोठ्ठा फ्रेंच
कादंबरीकार. त्यानं एकाच सूत्रात बांधलेल्या नव्वद कादंबऱ्या लिहिल्या, ल कॉमेडियन
ह्युमेन असं त्या कादंबरी संग्रहाचं नाव. एबलनं रेस्ट रूमचं नावच ठेवलं बाल्झॅक रेस्ट
रूम. नाही तरी बाल्झॅक त्याच्या विनोदासाठीच प्रसिद्ध होता.
साधारणपणे एकाच आकाराचे पुतळे. एक पुतळा बराच
मोठा. योजलेल्या स्पेसेसमधे हा पुतळा बसण्यासारखा नव्हता. मग काय करायचं? त्याला रेस्ट
रूममधे ठेवलं. आपण ज्याला टॉयलेट म्हणतो त्याला अमेरिकन रेस्ट रूम म्हणतात. तो पुतळा
होता कादंबरीकार बाल्झॅकचा. बाल्झॅक म्हणजे विचारूच नका. मोठ्ठाच्या मोठ्ठा फ्रेंच
कादंबरीकार. त्यानं एकाच सूत्रात बांधलेल्या नव्वद कादंबऱ्या लिहिल्या, ल कॉमेडियन
ह्युमेन असं त्या कादंबरी संग्रहाचं नाव. एबलनं रेस्ट रूमचं नावच ठेवलं बाल्झॅक रेस्ट
रूम. नाही तरी बाल्झॅक त्याच्या विनोदासाठीच प्रसिद्ध होता.
तीन मजली पुस्तकालयात
आरामात बसून पुस्तकं चाळायची सोय आहे. मधोमधे एक मोठ्ठं टेबल, त्यावर पुस्तकांची चळत,
पुस्तकं पसरलेली. भोवती खुर्च्या.
आरामात बसून पुस्तकं चाळायची सोय आहे. मधोमधे एक मोठ्ठं टेबल, त्यावर पुस्तकांची चळत,
पुस्तकं पसरलेली. भोवती खुर्च्या.
पुस्तक प्रेमी माणसं
काम करण्यासाठी निवडण्यात आली आहेत. त्यांना पुस्तकालयातल्या पुस्तकांची खडान खडा माहिती
आहे, गिऱ्हाइकाला ही माणसं पुस्तकांबद्दल, लेखकाबद्दल, प्रकाशकाबद्दल माहिती देतात.
काम करण्यासाठी निवडण्यात आली आहेत. त्यांना पुस्तकालयातल्या पुस्तकांची खडान खडा माहिती
आहे, गिऱ्हाइकाला ही माणसं पुस्तकांबद्दल, लेखकाबद्दल, प्रकाशकाबद्दल माहिती देतात.
००
9 thoughts on “अशी पुस्तकांची दुकानं”
पुस्तकांची दुकानं हा लेख खूप आवडला. अमेरिकेत वाचन संस्कृती किती फोफावली आहे याचा अनुभव मला तेथील वाचनालयात आला. पण अशा पुस्तकांच्या दुकानात जाण्याचे भाग्य लाभले नाही. आता पुन्हा तेथे गेल्यावर नक्की जाण्याचा प्रयत्न करीन. कारण मी जेथे राहणार तेथून न्यू यॉर्क अडीच तासांवर आहे. अर्थात मग याचे सर्व श्रेय तुम्हाला देईन.
मंगेश नाबर
नवीन वर्षातला पहिलाच खूप छान लेख. अभिनंदन……..अजय वाळिंबे
निळुभाऊ, पुस्तकांची दुकानं लेख फारच छान आहे, आणि बारीकसारीक माहिती हि मिळते त्यांत. ही काय तुमची अमेरिकेला पहिलीच भेट होती काय…फारच उत्तम उपयोग तुम्ही केला आहे या मुलाखतीचा. असेच लिहित जावे बरं का…डॅनियल माजगांवकर चे जय जगत्
Great and interesting. Lekh kadhi vachun sampala te kalalach nahi. Varshabhar ashich mejwani milat raho. – Bhagwan Datar
छान
Aprateem lekh. Oghavati shaili aani Vishay pustake ha asalyane mazya khoopach jivhalyacha tyamule tar to ajunach awadala.
Pan vachun ekach vaait vatala karan ekunatach apalya deshat pustak ha vishay vaikalpik asalya karanane tyancha nashib itaka thor asana shakya nahi. Pustake aani coffee shop ekatra hi sankalpanach afalatoon aahe….garam coffee che ghot ghet shantapane pustakat harvun janya sarkha sukh nahi
Good article, Nilu bhau.
– mohan vaidya
दामले, अतिशय उत्तम लेख. पाश्चात्यांच्या पुस्तक-संस्कृतीची श्रीमंती दाखवणारा. आमच्याकडची श्रींमंती फारच व्हल्गर आहे. तिच्यात पुस्तकांना स्थान नाही.
Nice informative article,Thank you!