कोटी कोटी रुपयांची घड्याळं

कोटी कोटी रुपयांची घड्याळं

ऑडेमार पीगे या स्विस कंपनीचं एक नवं मनगटी घड्याळ बाजारात आलंय. त्याची किमत सुमारे सहा लाख डॉलर आहे. घड्याळ म्हटलं की ते कमी जाडीचं हवं, दिसायला सुंदर हवं, पक्की वेळ दाखवणारं हवं, टिकाऊ हवं, वापरायला सोयीचं हवं, मनगटाला पेलवायला हवं. ही सगळी ग्राहकांना हवी वाटणारी वैशिष्ट्यं या घड्याळात आहेतच. पण यातलं प्रत्येक वैशिष्ट्यं अधिक टोकाला नेण्यात आलं आहे. या घड्याळाचा एक विशेष म्हणजे त्याचा गजर. हे घड्याळ गजर करतं, वेळ सांगतं. गजराचा-वेळसांगणीच्या आवाजाची पट्टी, सुरेलपण आणि रचना यावर ऑडेमार पीगेनं बरीच मेहनत घेतली आहे. संगित, ध्वनीप्रक्षेपण, ध्वनी अभियांत्रिकी या क्षेत्रातल्या जाणकाऱ्यांना कंपनीनं कामी लावलं. वाद्यवृंद आणि इंजिनियर्सची फौज कित्येक महिने काम करत होती. म्हणूनच तर घड्याळाची किमत वाढली.

ऑडेमार आणि पीगे या दोघांनी १८७५ साली स्थापलेली कंपनी तेव्हांपासून आजतागायत खास भारी घड्याळ तयार करत आली आहे.

सहा लाख डॉलर देऊन कितीशी माणसं घड्याळ विकत घेतात? अगदीच कमी. हे घड्याळ दररोज वापरणारी माणसंही कमीच असतात. इतकं किमती घड्याळ आपल्याकडं आहे हे दाखवण्यासाठी हे घड्याळ घेतलं जातं. घड्याळाच्या मालकाची श्रीमंती आणि अभिरुची घड्याळावरून कळते. किमतीबरोबर दुर्मिळपण हाही घड्याळाच्या मोलाचा भाग असतो. वरील घड्याळांची अगदी मर्यादित एडिशन निघत असते. लुई व्हिटॉन ही कंपनी एक घड्याळ तयार करते. कंपनीच्या ताफ्यातल्या कसबी घड्याळजींपैकी फक्त दोन जण हे घड्याळ तयार करू शकतात. घड्याळं हातानं तयार केली जातात, जुळवली जातात. महिन्याला फक्त दोन घड्याळं ही कंपनी तयार करते. वर्ष दोन वर्षांनी घड्याळाची एडिशन थांबते, नवं घड्याळ ही माणसं तयार करतात. त्यामुळं त्या विशिष्ट घड्याळाच्या वीस पंचवीस प्रतीच निघतात. अख्ख्या जगात फक्त वीसेक लोकांकडंच विशिष्ट घड्याळ.

उलिस  नार्दां या कंपनीनं तयार केलेलं घड्याळ जहाजासारखं दिसतं. या घड्याळाचा मिनीट काटा मोठा असतो, घड्याळाचा व्यास व्यापून टाकणार असतो, तो जहाजाच्या डोलकाठीसारखा दिसतो, तसाच डोलतो. नांगर, वजन उचलायचा रहाट, कप्पी इत्यादी गोष्टी या घड्याळात दिसतात. आपण जहाजाच्या डेकवर आहोत असंच वाटतं. याही घड्याळाची किंमत अडीच लाख डॉलरपेक्षा जास्त.

रीचर्ड मिल हा तसा घड्याळाच्या क्षेत्रातला अगदीच अलिकडचा माणूस. त्यानं १९९९ साली स्वतःच्या नावानं एक स्वतंत्र ब्रँड सुरु केला. घड्याळात वापरल्या जाणाऱ्या सुट्या भागांच्या घडणीवर, घड्याळात वापरल्या जाणाऱ्या भागांच्या धातूवर तो लक्ष देतो. त्यानं तयार केलेल्या घड्याळाची डबी, केस, नीलरत्नापासून (सफायर) तयार केलीय. साधारणपणे घड्याळात हिरे वापरले जातात. हिरा कठीण असतो, झिजत नाही, त्याला पैलू पाडणं फारच कष्टाचं आणि कसबाचं काम मानलं जातं. नीलरत्न तर हिऱ्यापेक्षाही कठीण आणि टिकावू मानलं जातं. नीलरत्नावर काम करताना वापरलं जाणारं उपकरण तरी मोडतं नाही तर नीलरत्नंच भंगतं. त्यामुळं एकेका रत्नापासून आवरण तयार करायला १००० पेक्षा जास्त तास लागतात. त्यात होणाऱ्या मोडतोडीचीही किमत फार असते. त्यामुळंच रिचर्ड मिलनं तयार केलेल्या घड्याळाची किमत काही लाख डॉलरच्या घरात जाते. घड्याळात सुमारे ५०० छोटे भाग असतात. या भागांसाठी आता कार्बनची नवी संयुगं मिल तयार करतो, अनेक स्मार्ट धातू तो घडवतो आणि सुट्या भागांसाठी वापरतो. धातूशास्त्राचा इतका उपयोग इतर उत्पादक करताना दिसत नाहीत.

मनगटी घड्याळं आता स्त्री पुरुष दोघंही वापरतात. परंतू स्त्रियांसाठी मात्र आकारानं लहान आणि दागिन्यांसारखी घड्याळं तयार केली जातात. या घड्याळांना कॉकटेल घड्याळं असं म्हणतात. म्हणजे ते घड्याळ हा दागिनाही असतो आणि घड्याळही असतं. वेळ पहाण्याची सोय आणि सौदर्य वाढवणं. कॉकटेल घराण्यात हिरे माणकांची रेलचेल असते.

पहिल्या महायुद्धापर्यंत स्त्रिया घड्याळं वापरत नसत. स्त्रियांनी घड्याळ वापरणं गावंढळपणाचं मानलं जात असे. पार्ट्यामधे पुरुष दारुबिरू पीत, कुचाळक्या करत वेळ काढत. बायका अस्वस्थ असत. उशीर होतोय, घरी जाऊया असं म्हणायची बायकांची इच्छा असे. पण घड्याळात पाहून त्या तसं म्हणू शकत नसत. कारण घड्याळ फक्त पुरुषांकडंच असे. स्त्रियांकडं एक घड्याळ असे पण ते गळाहारात किंवा मनगटावरच्या ब्रोशमधे लपवलेलं असे. घड्याळ फक्त राणी वापरत असे. व्हिक्टोरिया राणीसाठी एक खास घड्याळ तयार करण्यात आलं होतं. पण ते मनगटावरचं नव्हतं, दंडावर बांधायचं होतं. पहिल्या महायुद्धानंतर स्त्रिया कारखान्यांत, कचेऱ्यांत काम करू लागल्या. त्यामुळं घड्याळ वापरणं त्यांना अटळ झालं. तिथून त्यांच्यासाठी घड्याळं तयार करण्याची पद्धत सुरु झाली.

कालमापनाची सुरवात इसवी सनापूर्वी दोन हजार ते चार हजार वर्षांपूर्वीपासून चालत आलेली आहे. सूर्याच्या सावलीवरून प्रहर मापत असत, तास मापन त्या वेळी नव्हतं. चंद्राच्या कलेवरूनही काल मापन होत असे. कालांतरानं वाळूचं घड्याळ तयार झालं, त्यानंतर कोसळणाऱ्या पाण्याचा वापर करून घड्याळं तयार करण्यात आली. ही घड्याळं आकारानं मोठी असत.

अंगावर बाळगण्यासारखं घड्याळ पीटर हेनले या जर्मन माणसानं १५३० च्या सुमाराला न्युरेंबर्गमधे तयार केलं. अंड्याच्या आकाराचं असल्यानं त्याला न्युरेंबर्ग एग असं म्हणत. धातूची डबी होती. एकच काटा होता. काच नव्हती. एक झाकण होतं. झाकण काढायचं आणि वेळ पहायची.

काही चकत्या एकमेकात गुंतवलेल्या होत्या, त्यासाठी पिना वापरल्या होत्या कारण तोवर स्क्रूचा शोध लागला नव्हता. एक स्प्रिंग असे. ती दिवसातून दोनदा पिळायची.  सुरवातीला काटा भराभरा फिरायचा, स्प्रिंग ढिली झाली की काटा मंद व्हायचा. त्यामुळं दिवसात कित्येक तासांचा हिशोब चुकायचा. खरं म्हणजे घड्याळ वापरण्याला अर्थच नव्हता. बहुदा प्रतिष्ठा म्हणून घड्याळ वापरत. एका साखळीत अडकवून घड्याळ कोटाच्या खिशात ठेवत. उमराव, श्रीमंत, प्रिन्स वगैरे लोक घड्याळ वापरीत. काट्याला गती देणारी यंत्रणा स्प्रिंगच्या ऊर्जेवर चालत असे, ती यंत्रणा ठराविक अंतरानं कंपनं निर्माण करत असे. यंत्रणेत सुधारणा होत होत सतराव्या शतकाच्या मध्याला दिवसभरात होणारी मोजण्याची चूक अनेक तासांवरून १० मिनिटांवर आली. चक्रं, स्प्रिंगा, शंकू इत्यादी गोष्टी धातूच्या होत्या. धातू उन्हाळ्यात प्रसरण पावत असे, थंडीत आकुंचन पावत असे. दिवसा धातूचं प्रसरण जास्त असे, संध्याकाळनंतर धातू पूर्ववत होत असे. त्यामुळं वेळ मोजण्यात चुका होत असत.

औद्योगिक क्रांती झाली. रेलवे सुरु झाली. नौकानयन आणि हवाई वहातुक वाढल्यावर मोजमापात नेमकेपणाची आवश्यकता जाणवू लागली.   घड्याळात सुधारणा होत गेल्या. धातू सुधारणा झाली, यंत्रातल्या भागांची जुळणी सुधारली.  काट्याला गती देणाऱ्या यंत्रणेत निश्चित कंपन संख्या असणारा क्वार्टझ वापरात आला.आता सीझियन या मूलद्रव्याचा अणू घड्याळात वापरला जातो. त्यामुळं आताच्या घड्याळात एक हजार वर्षात घड्याळ फार तर एका सेकंदानं मागं किंवा पुढं जाईल.

मनगटी घड्याळाची सुरवात जर्मनीत झाली असली तरी स्वित्झर्लंड आणि अमेरिका या दोन देशानी महामात्रा उत्पादनात आघाडी घेतली.

आज घडीला जगात १.२ अब्ज घड्याळांचा व्यापार होतो. चीन सर्वात जास्त म्हणजे ६५.२ कोटी घड्याळं निर्यात करतो. त्यानंतर हाँगकाँग (२४.१ कोटी), स्वित्झर्लंड (२.५४ कोटी), जर्मनी (१.७५ कोटी) आणि अमेरिका (१.४ कोटी) अशा रीतीनं घड्याळांची निर्यात होते.  भारतात १.५ कोटी घड्याळांचं उत्पादन होतं. भारतातला घड्याळांचा खप सुमारे ५.५ कोटी आहे. चारेक कोटी घड्याळ भारतात आयात होतात.

स्वित्झर्लंडमधे महाग घड्याळं निर्माण होतात. सहा लाख डॉलरचं घड्याळ फक्त तिथंच होतं. स्वित्झर्लंडमधल्या सरासरी घड्याळाची किमत ७०८ डॉलर आहे. चीन भरमसाठ घड्याळं तयार करतं, त्यांची सरासरी किमत फक्त ४ डॉलर असते.

मागं एक घड्याळ फार गाजलं. पिळवटलेल्या डबीसारखं ते घड्याळ होतं. एका माणसाला कार अपघात झाला होता. त्या अपघातात त्याच्या हातावरचं घड्याळ चेपटलं होतं. तो माणूस चेपटलेलं घड्याळ दुरुस्तीसाठी घड्याळजीकडं घेऊन गेला. चेपटलेल्याच अवस्थेत घड्याळजीनं ते दुरुस्त केलं. एक तिऱ्हाईत दुकानात गेला असताना त्यानं चेपटलेलं घड्याळ पाहिलं. त्याला ते फार आवडलं. झालं. घड्याळजीनं चेपटलेपण, मोडकेपण, पिळवटलेपण हेच डिझाईन केलं आणि तशी घड्याळं तयार केली. ती खूप खपली.

आता घड्याळाच्या डबीत कंप्यूटर असतो, फोन असतो, स्पीकर असतात, हृदयाची कंपनं मोजण्याची सोय असते, कॅमेरा असतो. काही दिवसांनी माणसाच्या शरीराची हालहवाल तपासण्याची आणि तो  अहवाल डॉक्टरना पाठवण्याची यंत्रणाही घड्याळात बसवली जाणार आहे.

।।

2 thoughts on “कोटी कोटी रुपयांची घड्याळं

  1. Aston Martin
    1. Aston Martin MA-RB 00 – $3,900,000
    This street-legal racer is slated for the 2018 model year and was developed in conjunction with Red Bull Racing. It will ride on a lightweight carbon fiber structure and come powered by a new V12 engine, with production limited to between 99 and 150 road cars and 25 track-only versions. जगातील सर्वात महाग किंमतीची मोटार: …. किंमत फक्त रुपये २५ कोटी आणि बसण्यास दोन माणसांची सीट. तथापि रस्त्यावरून जात असल्यावर सर्व पादचाऱ्यांचा लक्ष ओढून घेणारी. तसे या लेखात वर्णन केलेल्या घड्याळ्यांचे नाही.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *