शिव्या हव्या

शिव्या हव्या

शिव्यांना, अपशब्दांना भाषेत महत्वाचं स्थान आहे. शिव्या किंवा अपशब्द माणसाच्या तीव्र भावनांचं विरेचन करतात. अपशब्द माणसाच्या तोंडून हिरावून घेतले तर भावनांची जागा शस्त्रं घेतात. तेव्हां माणसाच्या निरोगी जगण्यासाठी शिव्या आवश्यक आहेत. असं अभ्यासू संशोधक म्हणतात. बेंजामिन बर्गेन आणि मायकेल एडम्स या लेखकांची नुकतीच प्रसिद्ध झालेली पुस्तकं वरील निष्कर्ष सांगतात.

इकिरो सुझुकी जपानमधे बेस बॉल खेळत असे. त्यानं आपल्या  खेळाचा विकास करण्यासाठी जपान सोडलं आणि अमेरिकेत दाखल झाला. तिथं मैदानात खेळाडूंचा शिव्यांचा सढळ वापर ऐकून सुरवातीला तो अवाक झाला होता. नंतर तो अपशब्दाना सरावला. खेळात थराराच्या सीमेवर पोचल्यावर त्याच्या तोंडूनही अपशब्द निघू लागले. मनासारखा खेळ झाला की अपशब्द, जमलं नाही की अपशब्द, आनंद झाला की अपशब्द, दुःख झालं की अपशब्द, राग आला की अपशब्द. लवकरच सुझुकी आंतरराष्ट्रीय दर्जाचा खेळाडू झाला.

सुझुकी सांगतो की जपानी भाषेमधे अपशब्द जवळ जवळ नाहीतच. एकाद्या व्यक्तीनं काम योग्य रीतीनं केलं नाही तर त्याचा बॉस त्याला सांगतो ‘ माणसा, तुझं काम तू योग्य रीतीनं करायला हवं होतंस. तसं केलं असतंस तर उत्पादन वाढलं असतं, फायदा झाला असता.’  हे सारं अमेरिकेत एका शिवीत, दोन अपशब्दांत अधिक प्रभावी पद्धतीनं मांडता येतं, समोरचा जे समजायचं ते समजून घेतो.

शिव्या बहुतांशी लिंग, योनी यांच्याभोवती असतात. संभोग हा शिव्यांचा गाभा असतो. आईशी संभोग, प्राण्याशी संभोग, जगातल्या कुठल्याही आपल्याला न आवडणाऱ्या वस्तूशी संभोग, बहिणीशी संभोग या गोष्टी शिव्यांतले शब्द सांगतात. लेखक म्हणतात की शिवी देत असताना त्या शब्दांचे शब्दकोषातले अर्थ माणसाच्या मनात नसतात. राग व्यक्त करण्यासाठी त्यानं ती शब्द योजना केलेली असते. बोलणाऱ्या माणसाच्या भावना महत्वाच्या असतात, शब्द नव्हे.

शिव्यांचा उच्चार, वापरलेली आवाजाची पट्टी, हावभाव इत्यादी गोष्टींवरून माणसाच्या भावनांची तीव्रता लक्षात येते. अगदी हळुवारपणे, पाठीवर हात ठेवत कोणी शिव्या देत नाही. अंगाई गीत किंवा भैरवी गायल्याप्रमाणं कोणी शिवी उच्चारत नाही. शिव्या देताना हातांचे हावभाव सुद्धा उत्तेजक असतात. हाताची घडी घालून किवा नमस्कार करून कोणी शिव्या देत नाही.

माणसाच्या दैनंदिन जीवनात असे अनंत प्रसंग येतात जेव्हां माणसाला तीव्रतेनं व्यक्त व्हायचं असतं. आपली लायकी असतानाही दुसऱ्या माणसाला वशिल्यामुळं बक्षीस वा नोकरी मिळाली की माणसाला भयंकर राग येतो. तासन तास एटीएमच्या रांगेत उभ राहूनही पैसे मिळत नाहीत तेव्हां संतापाचा कळस होतो. रोग्याला तात्काळ उपचाराची गरज असताना हॉस्पिटलमधले लोक त्याच्याकडं दुर्लक्ष करतात किंवा कागदं भरायला लावतात तेव्हां कळस होतो. आपल्याला परिक्षेत अव्वल यश मिळतं तेव्हां आनंदाचा धक्का बसतो. आनंदाचा धक्का बसतो तेव्हां कदाचित माणसाची आईची किंवा देवाची आठवण काढत असतील पण त्रास होतो तेव्हां खचितच सणसणीत शिवी तोंडून बाहेर पडते. ती शिवी माणसाचा रक्तदाब स्थिरावायला मदत करते.

अनेक वेळा अनुभव असा येतो की शिवराळ माणसं मोकळी ढाकळी असतात, स्वच्छ असतात, कारण त्याना लपवाछपवी आवडत नाही.  अगदी शांतपणे आणि सभ्यपणे बोलणारी माणसं लबाड असतात, आतल्या गाठीची असतात, स्वच्छ व्यवहार करत नाहीत असाही अनुभव अनेक वेळा येतो. शिव्यांचा सढळ वापर किवा वापर न करणं हा बऱ्याच वेळा माणसाच्या व्यक्तिमत्वाचा एक भाग असतो.

Fuck या शब्दाची, शिवीची, सविस्तर चर्चा लेखकांनी त्यांच्या पुस्तकांत केली आहे. Fuck या शब्दाचे फ्रेंच,जर्मन,लॅटिन भाषेतले उगम लेखकांनी दाखवले आहेत. १२७८ साली एका कोर्टदरबारी नोंदीमधे एका माणसाचा John le Fucker असा उल्लेख आढळतो. ख्रिस्ती धर्मामधे सेक्स ही गोष्ट पाप मानली गेली असल्यानं Fuck या शब्दाचा वापर अशिष्ट मानला जात असे. सार्वजनिक ठिकाणी, साहित्यात तो शब्द वापरणं समाजाला मान्य नव्हतं. व्यवहारात अर्थातच Fuck हा शब्द नाम, क्रियापद इत्यादी पद्धतीनं सर्रास वापरला जात असे पण त्याची दखल घेतली जात नसे. १७७५ सालच्या इंग्रजी शब्द कोषात त्या शब्दाची संभोग या शब्दाचं ते गावंढळ, नीच रूप आहे अशी नोंद केली गेली. १७९० नंतर इंग्रजी साहित्यात हा शब्द उमटू लागला. एका कवीनं एका बापाचं मन व्यक्त करतांना हा शब्द वापरला. मुलगा पुस्तकी किडा झाल्यानं बाप चिडला होता. बाप म्हणला Fuck your reading. कवितेनं खळबळ माजवली होती. १९६५ मधे Fuck हा शब्द इंग्रजी शब्दकोषात (जॉन एशलीच्या ) अवतरला.

अमेरिका आणि ब्रीटनमधल्या इंग्रजी भाषेवर, संस्कृतीवर व्हिक्टोरियन, प्राचीन संस्कृतीचा, प्रभाव असल्यानं वर्तमानपत्रं, भाषणं, माध्यमं या मधे Fuck या शब्दाला वाव नव्हता.

पहिल्या आणि दुसऱ्या महायुद्धानंतर इंग्रजी समाजाचं रूप बदललं. युद्ध हा या समाजाचा एक महत्वाचा आणि मोठ्ठा भाग झाला. लाखो सैनिक निर्माण झाले. सैनिक जिवाच्या आकांतानं लढत असतात. ते जेव्हां गोळीबार करतात, शत्रूसैनिकांना संगिनीनं भोसकण्यासाठी सरसावतात त्यावेळी शिव्यांचा पाऊस पडत असतो. सैनिकी जीवनात, क्षणाक्षणाला शिव्यांचा वापर होत असतो. युद्ध, सैनिक इत्यादी विषय साहित्य, सिनेमा, पत्रकारी यात यायला लागले आणि त्यामुळं Fuck , Shit, Holy Shit इत्यादी शब्द अटळ होते. दैनिकं, साप्ताहिकं, कादंबऱ्या यातून वरील शब्द यायला लागले. प्रथम संपादकांनी विरोध केला. पण शिव्यांचा वापर केला नाही तर सैनिक, पोलिस, गुन्हेगार, जाझ संगितकार, मुष्टियोद्धे, फूटबॉल खेळाडू इत्यांचं चित्रण अशक्यच होतं. मार्लन ब्रँडोचा अपोकलिप्स नाऊ हा चित्रपट प्रसिद्ध झाला आणि माध्यमानी आजपर्यंत नकार दिलेले शब्द वापरायला सुरवात केली. Saigon Shit असं या सिनेमाचं वर्णन करावं लागलं कारण एकूण वियेतनाममधील अमेरिकेची कारवाई शिट या सदरातच मोडणारी होती.

साप्ताहिक न्यू यॉर्कर हा व्हिक्टोरियन संस्कृतीचा एक मजबूत खांब होता. रॉस आणि शॉन हे दोन्ही संपादक फक, शिट इत्यादी शब्द न्यू यॉर्कर साप्ताहिकात फिरकू देत नसत. शब्द सौम्य करून वापरण्यावर त्यांचा कटाक्ष होता. एका पत्रकारानं स्वप्न या विषयावर वैज्ञानिक लेख लिहिला होता. मांजरांना नीट झोप लागली नाही की ती संभोग करतात असा वैज्ञानिक निष्कर्ष होता. पत्रकारानं शब्द वापरला होता की मांजरं mount करतात. शॉन माऊंट या शब्दाला आक्षेप घेत होते. त्यांनी सुचवलं की नर मांजर मादी मांजराला सेक्सचा कल सुचवतं अशा अर्थाचे शब्द वापरा. पत्रकार हसला. तो म्हणाला की मांजरं कधी अशा भाषा वापरत नाहीत. वाद झाला.   शेवटी शॉन यांना पत्रकाराचं म्हणणं पटलं. समाजामधे जे प्रस्थापित आहे ते बदलण्याला, त्यात पाणी-तुळशीपत्र घालून ते शुद्ध करण्याला अर्थ नाही हे त्यांनी मान्य केलं, माऊंट हा शब्द त्यानी मान्य केला. फक, शिट, इत्यादी शब्द न्यू यॉर्करमधे जिथं आवश्यक वाटलं तिथं यायला लागले. एका पत्रकारानं तर विक्रमच केला, त्याच्या लेखात फक हा शब्द सतरा वेळा आला होता आणि न्यू यॉर्करनं तो छापला.

आता राष्ट्रपती, खासदार, मुत्सद्दी इत्यादी लोक सढळपणे फक हा शब्द वापरतात. त्या शब्दाला असलेला संभोग किंवा शारीरीक संबंध हा अर्थ जवळजवळ नाहिसा झालाय. खड्ड्यात गेली तुमची पार्टी, खड्ड्यात गेला तुमचा प्रस्ताव, खड्ड्यात जाओत तुमचे विचार असं आपण म्हणतो, अमेरिकेत त्यातल्या खड्डा या गोष्टीला सर्रास फक असा शब्द वापरतात.

२०१४ साली पोपनी धमाल केली. पोप फ्रान्सिस व्हॅटिकनमधे भाषण करतांना in this case ( in questo caso ) असं म्हणायचं असतांना चुकून in questo cazzo असं म्हणाले. cazzo या शब्दाचा अर्थ फक असा होता. case च्या ऐवजी cazzo अशी चूक अनवधानानं घडली. पोपच्या नंतर ते लक्षात आलं, त्यांनी चूक कबूल करून माफीही मागितली. पण ऐकणाऱ्या लोकांची तारांबळ उडाली आणि काही मंडळी जाम हसली.

अलिकडं भाजपचे दानवे वैतागून लोकांना साले असं म्हणाले. ते शेतकऱ्यांना साले म्हणाले की विरोधकांना ते स्पष्ट नाही. परंतू साले हा शब्द वापरण्यावरून ओरड झाली. साले याचा खरा अर्थ मेव्हणा असा आहे. मेव्हणे छळतात अशा अर्थानं त्रास देणाऱ्या माणसाला साला असं म्हणतात. हा शब्द सर्रास वापरला जातो. साले असं म्हणतांना विरोधकांनी जेरीस आणल्यानं वैतागलेल्या दानवेंनी साले हा शब्द वापरला. त्यांच्या मते त्यांचा पक्ष शेतकऱ्यांसाठी भरपूर काही करत असला तरीही शेतकरी आंदोलन थांबवत नव्हते या दानवेंचा वैताग होता.  त्या आधी एकदा राष्ट्रवादीचे अजित  पवार बोलतांना  ‘ मग मी मुतू काय ‘  असं म्हणाले होते. यात खरोखर मुतण्याचा प्रश्न नव्हता,  त्यांना आलेला वैताग त्यातून व्यक्त होत होता.

शिव्या, अपशब्दाचा वापर हा  एक मनोवैज्ञानिक उपचार आहे असं विचारवंतांचं मत आहे.

।।

 

What the F: What Swearing Reveals About Our Language, Our Brains, and Ourselves

by Benjamin K. Bergen.  Basic Books.

In Praise of Profanity by Michael Adams. Oxford University Press.

 

 

 

7 thoughts on “शिव्या हव्या

  1. इतक्या साचेबद्ध शब्दात शिव्याबद्दल लिहिने खरच कुनाला जमलं नसतं या व्यतिरिक्त याचा मानसशास्त्रीय पैलु सुद्धा आपल्या मुळे अनुभवता आला. दामले सर खुप खुप धन्यवाद

    ॲड भुपेश पाटील

  2. Greetings —- How the fuck are you?
    Fraud ——– I got fucked by the car dealer.
    Dismay ——- Oh, fuck it!
    Trouble —— Hell, I guess I’m fucked now.
    Agression —- Fuck You!
    Disgust —— Fuck Me!
    Confusion —- What the fuck ?
    Difficulity — I don’t understand this fucking business.
    Dispair —— Fucked again.
    Philosophical Who gives a fuck.
    Incompetance – He fucks up everything.
    Displeasure — What the fuck is going on here?
    Pleasure —– OOOH FUCK!
    Lost ——— Where the fuck are we?
    Disbelief —- Unfucking believable!
    Tough ——– Unfuckable!
    Retaliation — Up your fucking ass!
    Thankful —– Tell me anytime if you need my FUCK!

  3. Fuck word originated from cultivation usage. To fuck means to saw seed. मराठीतील ‘लावणी’ किंवा लावणे प्रमाणे. It is interesting to see the development of cuss words with the development of the Industry. ‘Screw’ ‘ Bang’ ‘Jack’ ‘ propeller’ etc. नामदेव ढसाळांच्या कवितेत ‘झावता जोन्धला’ असे उल्लेख येतात. ‘झावता’ म्हणजे पूर्ण उमललेला..उतू जाणारा’ Somebody had posted Osho Rajanish’s speech on the usage of the word ‘fuck’. worth watching.

  4. जसे इग्लिश मधे मॅन,जंटलमन मोदिज मधे मित्रों संबोधतात। तसेच कोल्हापुर मधे संबोधन च शिविने करतात।
    रांडच्या कुठ सुतास इतक दिवस? तुज्या आयला तुज्या साधा फोन करता येत नव्हता होय। तो मिल्ट्रिचा कर्नल असला तरी।

  5. व्वा, व्वा, निळूभाऊ.सुरेख विश्लेषण.

    अ.पां.देशपांडे

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *